Help, ik zoek een testament!
Geplaatst op: 03-02-2023, 12:38:56
Met een testament bepaalt u zelf wat er met uw bezittingen moet gebeuren na uw overlijden. Regelt u niets, dan wordt uw nalatenschap verdeeld volgens de wettelijke regels. Gun uzelf en iedereen die u liefheeft om die reden een goed testament.
Een notaris, maar ook een financieel planner, kan u precies vertellen welke mogelijkheden u heeft. Het begint met goed nadenken over wat u wilt en belangrijk vindt. Zo is de wens van veel mensen om de partner verzorgd achter te laten. Maar misschien wilt u juist dat uw broer en/of zus al uw bezittingen erven of moet uw vermogen naar een goed doel. Heeft u al een testament? Dan is het belangrijk dat u eens in de paar jaar controleert of het nog aan uw wensen voldoet.
Geen testament
Het is goed om bedenken wat er gebeurt als u geen testament heeft. Uw nalatenschap valt dan onder het wettelijke erfrecht. Uw vermogen vererft op de manier zoals het Burgerlijk Wetboek dat bepaalt. Dit houdt in dat alles naar uw wettelijke erfgenamen gaat. Dit zijn in de eerste instantie uw echtgenoot of geregistreerd partner en uw kinderen. Heeft u die niet? Dan komen de volgende erfgenamen aan bod: ouders, broers en zussen. Zijn de mensen in deze groep niet meer in leven dan erven eventueel nog in leven zijnde grootouders. Als zij zijn overleden, komen andere familieleden in beeld.
Waarom wel een testament
Redenen om wel een testament op te laten maken:
■ U woont samen. Samenwoners zijn geen wettelijk erfgenaam van elkaar, ook niet met een (notarieel) samenlevingscontract.
■ U bent alleenstaand en u wilt niet dat uw gehele nalatenschap toekomt aan uw ouders en/of broers en zussen.
■ U wilt uw echtgenoot/geregistreerd partner en/of kinderen onterven.
■ U wilt dat uw vermogen niet in één keer naar uw (jonge) kinderen gaat na uw overlijden. U wilt een bewindvoerder of voogd aanwijzen.
■ U wilt niet dat de (toekomstige) partners van uw kinderen ook in uw nalatenschap delen.
■ U wilt geld of goederen nalaten aan een goed doel.
Een testament voor iedereen
Er zijn diverse (standaard) testamentvormen. Een notaris gebruikt vaak een van deze vormen als basis. Met clausules kan het testament vervolgens worden afgestemd op uw wensen. Hieronder zetten we de belangrijkste op een rij.
■ oude testamentvormen
Heeft u een testament van voor 2003? Dan is de kans groot dat u beschikt over een zogeheten ouderlijk boedelverdelingstestament. Sinds 1 januari 2003 kan een notaris een dergelijk testament niet meer opmaken, omdat deze testamentvorm aansluit bij wat er sindsdien automatisch in de wet is geregeld, ofwel het hiervoor besproken wettelijke erfrecht. Als u nog een dergelijk ‘oud testament’ heeft, blijft dat wel gewoon geldig.
■ vruchtgebruik testament
Bij een vruchtgebruik testament gaan alle bezittingen en schulden uit de nalatenschap onder vruchtgebruik over op de laats levende partner. Het verschil ten opzichte van de wettelijke verdeling is dat niet de laats levende ouder de eigenaar wordt van alle bezittingen, maar de kinderen. De laats levende ouder mag dus als vruchtgebruiker in principe alleen de vruchten plukken van de bezittingen. Dit is bijvoorbeeld de uitgekeerde rente op een spaarrekening, het dividend op een effectenportefeuille of het mogen blijven wonen in het huis. De kinderen worden eigenaar van de spaarrekening, de effectenportefeuille en het huis. Zij hebben het blote eigendom. De nalatenschap wordt verdeeld en ieder betaalt erfbelasting over zijn eigen deel. Verder zijn de kinderen als blote eigenaren aansprakelijk voor de schulden van hun overleden ouder. Bij de afwikkeling van dit testament is medewerking van de blote eigenaren noodzakelijk. De kinderen moeten namelijk hun laatstlevende ouder het vruchtgebruik geven. Bij overlijden van de laats levende ouder vervalt het recht op vruchtgebruik en zijn de kinderen voleigenaren van de bezittingen.
Er zijn twee vormen van vruchtgebruik: met en zonder vervreemdings- en interingsbevoegdheid. Als er geen vervreemdings- en interingsbevoegdheid is, heeft de laats levende ouder alleen recht op de vruchten van de goederen. De ouder kan de goederen niet verkopen of interen op het onderliggende vermogen zonder toestemming van de kinderen, de blote eigenaren van de goederen.
Een beter alternatief is vaak het vruchtgebruik testament met interingsbevoegdheid. De vruchtgebruiker kan met de goederen doen en laten wat hij wil, zonder dat de toestemming van de kinderen nodig is. In dit geval kan het dus zo zijn dat, als de vruchtgebruiker is overleden, alle goederen ‘op’ zijn. De blote eigenaren blijven achter met lege handen.
Een voordeel van dit testament is dat het eigendom van de goederen van de nalatenschap direct overgaat op de kinderen. Waardestijgingen van bijvoorbeeld aandelen en onroerende zaken komen dus toe aan de kinderen, zonder dat zij hierover te zijner tijd erfbelasting moeten betalen.
■ tweetrapstestament
Als de erflater wil dat bij opvolgende verervingen de onderneming respectievelijk de aandelen in de BV (aanmerkelijkbelangaandelen) binnen een bepaalde kring van personen blijft, kan hij overwegen om in zijn testament een zogenoemde tweetrapsmaking op te nemen. Men noemt dit ook wel regeren ‘over het graf heen’. Op grond hiervan komt de erfenis eerst aan de ene erfgenaam toe (de zogenoemde bezwaarde) en bij diens overlijden (of een in het testament eerdergenoemd tijdstip) het resterende deel daarvan aan een andere erfgenaam (de zogenoemde verwachter), mits de verwachter op dat moment in leven is.
Stel de langstlevende krijgt als legaat de aanmerkelijkbelangaandelen, waaraan een tweetrapsmaking is verbonden en waarbij hij zijn kind als verwachter is benoemd. Na het overlijden van de langstlevende krijgt het kind de aanmerkelijkbelangaandelen op grond van het testament van de erflater.
De tweetrapsmaking wordt gebruikt voor het geval het kind overlijdt zonder nakomelingen te hebben voortgebracht. Zo wordt voorkomen dat het vermogen buiten de familie raakt.
De tweetrapsmaking wordt verder gebruikt:
- bij een tweede huwelijk waaruit geen kinderen zijn geboren, om te voorkomen dat het vermogen naar de familie van de partner vererft;
- als rampenclausule, waarbij echtgenoten of samenwonende partners kort na elkaar overlijden (de eigen familie wordt als verwachter aangewezen);
- bij erfstellingen voor geestelijk gehandicapten (broers en zusters worden als verwachters aangewezen);
- bij schenkingen aan jonge kinderen, om te voorkomen dat ouders bij vooroverlijden van het kind hun eigen vermogen terug erven (de broers/zusters van het kind worden als verwachters aangewezen).
■ combinatietestament
In dit testament worden meerdere testamentvormen opgenomen. Dit moderne testament is afgestemd op besparing van erfbelasting. Een belangrijk aspect is de mogelijkheid om de langstlevende zoveel te laten erven dat deze de hoge vrijstelling benut. Afhankelijk van de leeftijd van de langstlevende en de samenstelling van het vermogen is afwikkeling in vol eigendom dan wel vruchtgebruik voordelig.
Bij afwikkeling in vol eigendom komen de vermogensbestanddelen van de nalatenschap op naam van de langstlevende en verkrijgen de kinderen een vordering. Bij afwikkeling in vruchtgebruik krijgen de kinderen het vermogen op hun naam en verkrijgt de langstlevende hiervan het vruchtgebruik.
Het fiscale voordeel van de eerste variant is dat de oprenting van de vordering van de kinderen bij het overlijden van de langstlevende vrij van erfbelasting is. Het fiscale voordeel van de tweede variant is dat de kinderen het vermogen al op hun naam hebben, waardoor zij er te zijner tijd geen erfbelasting over betalen (de aanwas van bloot-eigendomwaarde naar volle waarde is onbelast).
Moderne testamenten bieden de mogelijkheid om per vermogensbestanddeel te kiezen tussen voleigendom en vruchtgebruik. Om een goede keuze te maken, moet na het eerste overlijden een rekensom worden gemaakt.
De keuze tussen voleigendom en vruchtgebruik is per type vermogensbestanddeel afhankelijk van de vraag of waardestijging te verwachten is. Is die waardestijging te verwachten dan kan het beste voor vruchtgebruik/bloot eigendom worden gekozen. De waardestijging komt dan immers vrij van erfbelasting bij het kind terecht, zodat bij het overlijden van de langstlevende ouder weinig erfbelasting hoeft te worden betaald. Dit zou met name voordelig kunnen zijn voor aandelen en vastgoed. Is die waardestijging niet te verwachten dan kunnen de nabestaanden het beste voor voleigendom kiezen. Bij voleigendom wordt er erfbelasting bespaard door de oprenting met 6 procent per jaar van de overbedelingsschuld van de langstlevende ouder. Zie ook kader ‘Vruchtgebruik of vol eigendom’.
Voor de keuze tussen voleigendom en vruchtgebruik is de levensverwachting van de langstlevende van groot belang. Bij een levensverwachting van meer dan tien jaar zal voleigendom meestal fiscaal optimaal zijn. Dit vanwege de oprenting van de overbedelingsschuld. Bij een kortere levensverwachting is het doorgaans optimaal om voor vruchtgebruik te kiezen. Aan te bevelen is om goederen waarvan de verwachting is dat deze (flink) in waarde stijgen onder vruchtgebruik te brengen.
Het combinatietestament heeft ten opzichte van andere testamentvormen als voordeel dat erfgenamen pas na overlijden de keuze mogen bepalen. Wilt u die keuze niet overlaten aan de erfgenamen omdat u liever zelf de regie houdt? Neem dan een andere testamentvorm.
Nog meer maatwerk is mogelijk
U kunt uw testament met diverse opties nog beter afstemmen op uw wensen. Dit kan met zogeheten clausules. Misschien staan er al enkele in uw testament. Dit zijn de meest gebruikte:
■ ontervingsclausule
Hiermee kunt u een erfgenaam onterven. Dit geldt ook voor een kind. Al blijft een kind altijd recht hebben op zijn legitieme portie. De legitieme portie voor een kind bedraagt de helft van de waarde dat een kind dat niet onterfd is, zou krijgen.
■ uitsluitingsclausule
Is uw kind in gemeenschap van goederen getrouwd, dan valt uw nalatenschap in de gemeenschap van goederen en wordt uw schoonzoon of -dochter eigenaar van de helft van de erfenis. Door het opnemen van deze clausule valt de erfenis in het privévermogen van het kind.
■ niet-opeisbaarheidsclausule
Zorgt ervoor dat de laats levende partner zonder zorgen kan blijven leven, ook als kinderen hun legitieme portie opeisen. De kinderen houden wel het recht op de legitieme portie maar het wordt voor een bepaalde tijd opgeschort zodat ze er geen aanspraak op kunnen maken.
■ plaatsvervullingsclausule
Volgens de wet nemen kinderen de plaats in van de erfgenaam, als de erfgenaam is overleden. Door de plaatsvervullingsclausule kunt u degene die de plaats zou innemen uitsluiten.
■ bewindvoeringsclausule
Als er erfgenamen zijn die (nog) niet goed kunnen omgaan met geld (minderjarigen, verslaafden of mensen met een bepaalde ziekte) kunt u ervoor kiezen om een bewindvoerder aan te stellen. Deze zal het ontvangen vermogen beheren voor de erfgenaam. U kunt bepalen hoe lang de bewindvoerder de beheerder is van het geld.
■ clausule executeursbenoeming
Een executeur kan de verdeling van uw nalatenschap in goede banen leiden. Zo regelt hij onder andere de verplichte belastingaangifte. In het testament kunt u een executeur benoemen. Dit kan iemand in uw omgeving zijn, bijvoorbeeld een goede vriend, of een professionele executeur. Denk bij die laatste aan een notaris of ander financieel expert. De executeur moet deze benoeming wel eerst aanvaarden. Vaak is het niet verstandig om uw partner hiermee te belasten na uw overlijden.
■ voogdijclausule
Heeft u kinderen? Leg dan de wensen rond de voogdij vast. U kunt iemand vragen om voogd te worden van uw kinderen na uw overlijden. Als u iemand heeft gevonden, kunt u diegene in uw testament benoemen als voogd. Als een voogdijclausule ontbreekt, bepaalt een rechter in overleg met de familie wie de voogdij krijgt. Alle reden dus om zelf in het testament één, maar liever twee mensen te benoemen aan wie u de zorg voor uw kinderen zou toevertrouwen.
■ vrij-van-rechtclausule
Deze clausule is voordelig voor de langstlevende partner. Met deze clausule hoeft de langstlevende partner de erfbelasting niet uit eigen middelen te betalen. Dit bedrag wordt in mindering gebracht op de nalatenschap van de overige erfgenamen. Dit betekent dat de overgebleven erfgenamen minder te verdelen hebben nadat de erfbelasting van de partner in mindering is gebracht.
■ 30 dagenclausule
Deze clausule wordt ook wel de overlevingsclausule genoemd. Het kan gebeuren dat kort na het overlijden van de partner de ander ook overlijdt. Dit zou dan betekenen dat er tweemaal erfbelasting betaald moet worden door de erfgenamen. Deze clausule beperkt dit tot éénmaal. Na het overlijden van de (tweede) partner hoeft er niet nogmaals erfbelasting betaald te worden.
CONCLUSIE
Wel of geen testament, confectie of maatwerk? Als erflater heeft u de keuze. Bespreek met uw partner wat het beste bij u past. Een goed testament past bij uw persoonlijke situatie en kan uw erfgenamen veel erfbelasting besparen. Een testament moet in ons land worden opgesteld door een notaris, bij voorkeur een EPN-notaris (Estate Planner Notariaat) deze is gespecialiseerd in het familierecht.
R.A. Wernsen CFP® MFP is zelfstandig financieel planner, (mede-)eigenaar van Financial Planning 4 All (www.ramonwernsen.nl) en Profit Planner (www.profitplanner.nl) en als vermogensplanner verbonden aan Vermogensbeheer.nl (www.vermogensbeheer.nl)
VRUCHTGEBRUIK OF VOL EIGENDOM
Bij een combinatietestament kunnen de erfgenamen per vermogensbestanddeel bekijken wat de beste oplossing is om erfbelasting te beperken. Voor de keuze tussen voleigendom en vruchtgebruik kan het volgende overzicht worden aangehouden:
■ woning: vol eigendom
■ spaarrekeningen: vol eigendom
■ deposito\'s: vol eigendom
■ obligaties: vol eigendom
■ onderhandse vorderingen: vol eigendom
■ vastgoed: vruchtgebruik
■ aandelen: vruchtgebruik
Afhankelijk van uw rendementsverwachtingen van deze vermogensbestanddelen kunt u natuurlijk een andere keuze maken.
Bron: FiscAlert januari 2023 | jrg 29 nr 1 | p.16-19